Η αναστήλωση του Παναγίου και Ζωοδόχου Τάφου

Πανοραμική άποψη του Ιερού Κουβουκλίου του Παναγίου Τάφου κατά την αφή του Αγίου Φωτός το Μεγάλο Σάββατο

Τὸ ἱερὸν Κουβούκλιον

Τὸ ἱερὸν Κουβούκλιον, τὸ ὁποῖον ὑψώνεται εἰς τὸν τόπον τοῦ Τάφου τοῦ Χριστοῦ, εὑρίσκεται δυτικῶς τοῦ Καθολικοῦ τῆς Ἀναστάσεως καὶ καταλαµβάνει τµῆµα τοῦ δυτικοῦ µέρους τῆς Ροτόντας. Ὁ ἀρχικὸς Τάφος εἶχε, προφανῶς, τὴν µορφὴν τῶν ἰουδαϊκῶν λαξευµένων εἰς βράχον ταφικῶν µνηµείων. Μετὰ ὅµως τὴν ἀνακάλυψίν του ἀπὸ τὴν Ἁγίαν Ἑλένην, ὁ βράχος αὐτὸς διεµορφώθη ἀναλόγως καὶ τὸ µνηµεῖον ἔµεινεν ἐλεύθερον. Ὁ Εὐσέβιος ἀναφέρει ὅτι ὁ Πανάγιος Τάφος ἦτο διακεκοσµηµένος µὲ ὡραιοτάτους κίονας, ἀλλὰ δὲν κάνει λόγον διὰ κλειστὸν οἰκοδόµηµα. Ἀντιθέτως, συµφώνως πρὸς τὴν Αἰθερίαν, ὁ Πανάγιος Τάφος εὑρίσκετο ἤδη ἐντὸς κλειστοῦ οἰκοδοµήµατος, ἐνῶ µεταγενέστεραι µαρτυρίαι παραδίδουν ὅτι εἰς τὴν ἀρχικήν του µορφὴν ἦτο ἐλεύθερον µνηµεῖον µὲ ὀκταγωνικὴν ἐπίστεψιν, τό ὁποῖον εἶχε προκύψει ἀπὸ τὴν ἀπολάξευσιν τοῦ βράχου.

Ἀπὸ τὰς περιγραφὰς τοῦ ἀνωνύµου προσκυνητοῦ τῆς Πλακεντίας (περ. 570 µ.Χ.) καὶ τοῦ Ἀρκούλφου (679-688 µ.Χ.) συνάγεται ὅτι ὁ Πανάγιος Τάφος, ἀρχικῶς, ἦτο λαξευµένος εἰς µονόλιθον, περίκλειστος µὲ δακτυλιόσχηµον τοῖχον, εἰς τὸ µέσον µεγάλου πλατώµατος καὶ ἐστεγάζετο µὲ κιβώριον ὑποβασταζόµενον ἀπὸ κιονίσκους. Μὲ τὴν µορφὴν αὐτὴν διετηρήθη µέχρι τὴν µεγάλην καταστροφὴν τοῦ Ναοῦ ὑπὸ τοῦ Ἂλ Χακήµ (1009-1012 µ.Χ.), ὅταν ὁ βράχος ἰσοπεδώθη καὶ τὸ οἰκοδόµηµα, τὸ ὁποῖον τὸν περιέκλειε, κατεστράφη ὁλοσχερῶς. Μὲ τὴν ἀνακαίνισιν τοῦ Ναοῦ, ἐπὶ Κωνσταντίνου Θ’ τοῦ Μονοµάχου (1042-1048 µ.Χ.), ὁ Πανάγιος Τάφος περιεκλείσθη πλέον ἐντὸς νέου οἰκοδοµήµατος. Τότε ἔλαβεν τὴν µορφὴν ἐπιµήκους µαυσωλείου, τὸ ὁποῖον διευρύνετο δυτικῶς ὡς πολυγωνικὸν ἡµικύκλιον καὶ περιεβάλλετο ἀπὸ κιονίσκους, προσκεκολληµένους εἰς τοὺς κλειστοὺς τοίχους. Τὴν σηµερινήν του µορφὴν τὸ ἱερὸν Κουβούκλιον ἔλαβεν τὸ 1810, ὅπως ἐπιµαρτυρεῖ ἀνάγλυφος ἐπιγραφὴ εἰς τὴν πρόσοψίν του: ΑΝΩΚΟ∆ΟΜΗΘΗ ΤΟ ΚΟΥΒΟΥΚΛΙΟΝ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ ΟΛΟΝ ΕΚ ΘΕΜΕΛΙΟΥ ∆Ι’ ΕΛΕΟΥΣ ΤΩΝ ΟΡΘΟ∆ΟΞΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ ΕΠΙ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΑΣ ΚΥΡΙΟΥ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΥ ΕΝ ΕΤΕΙ ,ΑΩΙ’: ΚΑΤΑ ΜΗΝΑ ΜΑΡΤΙΟΝ.

Ἡ κατασκευὴ αὐτὴ ἀντικατέστησεν παλαιοτέραν, ἡ ὁποία κατεστράφη ὑπὸ τῆς πυρκαγιᾶς τοῦ 1808, ὁπότε καὶ τὸ µνηµεῖον ἐπενεδύθη µὲ πλάκας ἀπὸ τοπικὸν ἐρυθρόλευκον λίθον. Τὸ ὅλον οἰκοδόµηµα περιβάλλεται ἀπὸ κιονίσκους καὶ ψευδοπεσσούς, οἱ ὁποῖοι διαµορφώνουν ἀντιστοίχους ἁψίδας µὲ ἁπλᾶ διακοσµητικὰ στοιχεῖα, καὶ φέρει πλούσιον γλυπτὸν διάκοσµον τόσο ἐξωτερικῶς, ὅσο καὶ ἐσωτερικῶς.

Ἡ πρόσοψις τοῦ ἱεροῦ Κουβουκλίου διαµορφώνεται εἰς τὴν ἀνατολικήν του πλευράν, ὅπου ὑπάρχει καὶ ἡ µοναδικὴ εἴσοδος. Παλαιότερον ἡ εἴσοδος αὐτὴ διέθετε ξυλίνην θύραν, διακεκοσµηµένην µὲ σεντέφι, ἡ ὁποία ἐσώθη ἀπὸ τὴν µεγάλην πυρκαγιὰν τοῦ 1808 καὶ σήµερον φυλάσσεται εἰς τὸ Πατριαρχικὸν Μουσεῖον. Ἡ νεωτέρα θύρα φέρει ἀργυρᾶ ρόπτρα, εἰς τὰ ὁποῖα ἀναγράφεται ἡ µικρογράµµατος ἐπιγραφή: Κύριε ἄνοιξον ἡµῖν τὴν θύραν τοῦ ἐλέους σου (ἐκ δεξιῶν), καὶ ἐπίβλεψον ἐξ ἁγίου κατοικητηρίου σου (ἐξ ἀριστερῶν). Εἰς τὸ κατώφλι τῆς θύρας ἔχει χαραχθεῖ ἐπιγραφὴ µὲ τὸ ὄνοµα τοῦ ἀρχιτέκτονος: ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΟΣ Χ:ΚΟΜΝΗΝΟΥ ΚΑΛΦΑ ,ΑΩΙ’.

Ἑκατέρωθεν τῆς εἰσόδου τοῦ Κουβουκλίου εὑρίσκονται δύο ἐντυπωσιακὰ µαρµάρινα µανουάλια, τὰ ὁποῖα φέρουν τὴν ἐπιγραφήν: ΚΤΗΜΑ ΚΑΙ ΑΦΙΕΡΩΜΑ Τῼ ΧΡΙΣΤῼ ΤΩΝ / ΟΡΘΟ∆ΟΞΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ. Προφανῶς, ἡ ἐπιγραφὴ αὐτὴ δὲν ἀναφέρεται µόνο εἰς τὰ µανουάλια, ἀλλὰ ἀποτελεῖ καὶ δήλωσιν τῆς κυριότητος τῶν Ἑλλήνων Ὀρθοδόξων, τῶν ἀποκλειστικῶν ἀνακαινιστῶν καὶ πραγµατικῶν κυριάρχων τοῦ προσκυνήµατος. Σήµερον, ὁ προσκυνητὴς ἀντικρίζει συνολικῶς δώδεκα µανουάλια, ἓξ µεγάλα καὶ ἓξ µικρότερα, τὰ ὁποῖα ἰσοµερῶς ἀνήκουν εἰς τοὺς Ὀρθοδόξους, εἰς τοὺς Λατίνους καὶ εἰς τοὺς Ἀρµενίους.

Ἡ πρόσοψις τοῦ Κουβουκλίου κοσµεῖται ἀπὸ τέσσαρας στρεπτοὺς µονολιθικοὺς κιονίσκους ἀπὸ πορφυρόλευκον µάρµαρον, οἱ ὁποῖοι ἐπιστέφονται ἀπὸ κιονόκρανα κορινθιακοῦ τύπου. Ἐπάνω ἀπὸ τὴν εἴσοδον τοῦ µνηµείου εἰκονίζεται ἀνάγλυφος ἡ Ἀνάστασις τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία φέρει ἀργυρεπίχρυσον ἐπένδυσιν. Ἐπάνω ἀπὸ τὴν παράστασιν αὐτὴ σχηµατίζεται ἀνοικτὸν ἐνεπίγραφον εἰλητάριον µὲ τὴν ἐπιγραφήν: Τῼ ΖΩΟ∆ΟΧῼ ΣΟΥ ΤΑΦῼ ΠΑΡΕΣΤΩΤΕΣ ΟΙ ΑΝΑΞΙΟΙ ∆ΟΞΟΛΟΓΙΑΝ ΠΡΟΣΦΕΡΟΜΕΝ Τῌ ΑΦΑΤῼ ΣΟΥ ΕΥΣΠΛΑΓΧΝΙᾼ ΧΡΙΣΤΕ Ο ΘΕΟΣ ΗΜΩΝ. Παρόµοιον εἰλητάριον, ἀλλὰ µικροτέρων διαστάσεων, ἔχει λαξευθεῖ εἰς τὸ κάτω µέρος τῆς παραστάσεως καὶ φέρει τὴν ἐπιγραφήν: ΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΧΡΙΣΤΟΥ ΘΕΑΣΑΜΕΝΟΙ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΩΜΕΝ ΑΓΙΟΝ ΚΥΡΙΟΝ ΙΗΣΟΥΝ ΤΟΝ ΜΟΝΟΝ ΑΝΑΜΑΡΤΗΤΟΝ. Ἔµπροσθεν τῆς ἀναγλύφου εἰκόνος τῆς Ἀναστάσεως καίουν δώδεκα κανδῆλαι µὲ µέριµναν καὶ εὐθύνην τῶν Ὀρθοδόξων, εἰς τοὺς ὁποίους ἀνήκει καὶ µία µεγαλυτέρων διαστάσεων, ἡ ὁποία καίει ἐνώπιον τοῦ ὅλου µνηµείου.

Εἰς τὸ µέσον τῆς προσόψεως τοῦ ἱεροῦ Κουβουκλίου καὶ ἄνωθεν τῶν κανδηλῶν ὑπάρχει βασιλικὸν στέµµα, τὸ ὁποῖον ὑποβαστάζεται ὑπὸ δύο ἀγγελικῶν µορφῶν. Εἰς τὸ ἴδιον ἐπίπεδον, ἐκ δεξιῶν καὶ ἐξ ἀριστερῶν, ἔχουν φιλοτεχνηθεῖ ὁµοιόµορφα ὀρθογώνια, µὲ ἀποτιµήσεις, πλαίσια, τὰ ὁποῖα φέρουν τὰς ἐπιγραφὰς: ΙΝΑ ΠΑΝΤΕΣ ΟΙ ΠΙΣΤΟΙ ΤΟ ΖΩΟ∆ΟΧΟΝ ΜΝΗΜΑ ΣΕ ΠΡΟΣΚΥΝΩΜΕΝ· ΤΕΘΑΠΤΑΙ ΕΝ ΣΟΙ ΚΑΙ ΕΓΗΓΕΡΤΑΙ ΧΡΙΣΤΟΣ ΟΝΤΩΣ Ο ΘΕΟΣ ΗΜΩΝ // ΟΙ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ ΤΗΝ ΕΓΕΡΣΙΝ ΑΘΕΤΗΣΑΝΤΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΥ ΕΙΣΕΛΘΟΝΤΕΣ ΜΝΗΜΑ ∆Ι∆ΑΧΘΗΤΕ ΟΤΙ ΝΕΝΕΚΡΩΤΑΙ ΚΑΙ ΕΓΗΓΕΡΤΑΙ ΠΑΛΙΝ Η ΣΑΡΞ ΤΟΥ ΖΩΟ∆ΟΤΟΥ. Ἀντιστοίχως τῶν ὑπολοίπων τριῶν πλευρῶν τοῦ Κουβουκλίου κοσµοῦν ἁπλὰ ὀρθογώνια πλαίσια, εἰς τὰ ὁποῖα ἀναγράφεται συνεχὴς µεγαλογράµµατος ἐπιγραφὴ: ΑΙΝΕΣΑΤΩΣΑΝ ΕΘΝΗ ΚΑΙ ΛΑΟΙ ΧΡΙΣΤΟΝ ΤΟΝ ΘΕΟΝ ΗΜΩΝ ΤΟΝ ΕΚΟΥΣΙΩΣ ∆Ι’ ΗΜΑΣ ΣΤΑΥΡΟΝ ΥΠΟΜΕΙΝΑΝΤΑ ΚΑΙ ΕΝ Τῼ Α∆ῌ ΤΡΙΗΜΕΡΕΥΣΑΝΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΑΤΩΣΑΝ ΑΥΤΟΥ ΤΗΝ ΕΚ ΝΕΚΡΩΝ ΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ∆Ι’ ΗΣ ΠΕΦΩΤΙΣΤΑΙ ΠΑΝΤΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΤΑ ΠΕΡΑΤΑ.

Τὴν ἐπίσκεψιν τοῦ Κουβουκλίου περιφράσσει διακοσµητικὸν στηθαῖον µὲ µικροὺς πεσσοὺς καὶ κιονίσκους. Εἰς τὴν κλεῖδαν τοῦ στηθαίου ἀπεικονίζεται ἀνάγλυφος ὀφθαλµός, ὃς “τὰ πάνθ’ ὁρᾷ”, ἐνῶ ἐντυπωσιακὸν ἀνθέµιον κοσµεῖ τὴν βάσιν του. Τὸ στηθαῖον ἑδράζεται εἰς στεφάνην, εἰς τὴν ὁποίαν διαµορφώνονται τὰ κιονόκρανα τῶν ἀναγλύφων ψευδοπεσσῶν τῆς ὀρθοµαρµαρώσεως. Τὸ ὅλον οἰκοδόµηµα ἐπιστέφει µολύβδινος διπλῆς καµπυλότητος τροῦλλος, ό ὁποῖος ὑποβαστάζεται ὑπὸ στηθαίου µὲ κιονίσκους καὶ πεσσούς, τὸ ὁποῖον µὲ τὴν σειράν του ἑδράζεται εἰς ὑψηλὴν ἁψιδωτὴν στεφάνην.

Εἰς τὴν πρόσοψιν τοῦ ἱεροῦ Κουβουκλίου ἔχουν γίνει δύο προσθῆκαι ὑπὸ τῶν Λατίνων καὶ τῶν Ἀρµενίων, οἱ ὁποῖοι ἐπίσης ἔχουν δικαιώµατα εἰς τὸν Ναόν. Ἐπάνω ἀπὸ τὴν ἀνάγλυφον εἰκόνα τῆς Ἀναστάσεως ἔχει προστεθεῖ ὑπὸ τῶν Λατίνων ὁµοιόθεµος δυτικότροπος ἐλαιογραφία, ἐνῶ ἀντίστοιχος παράστασις ἔχει τοποθετηθεῖ µὲ πρωτοβουλίαν τῶν Ἀρµενίων κάτωθεν. Ἔµπροσθεν τῶν εἰκόνων αὐτῶν καίουν κανδῆλαι µὲ µέριµναν τῶν οἰκείων δογµάτων, ἑπτὰ µεγαλύτεραι τῶν Λατίνων καὶ δώδεκα µικρότεραι τῶν Ἀρµενίων. Αἱ µεταγενέστεραι αὐταὶ προσθῆκαι καλύπτουν µέγα µέρος ἀπὸ τὴν ἐπιφάνειαν τῶν ἑλληνικῶν ἐπιγραφῶν.

Τὸ ἐσωτερικὸν τοῦ ἱεροῦ Κουβουκλίου διαιρεῖται εἰς δύο τµήµατα, εἰς τὸν προθάλαµον, ὁ ὁποῖος καλεῖται ἅγιος Λίθος ἢ παρεκκλήσιον τοῦ Ἀγγέλου, καὶ εἰς τὸν κυρίως νεκρικὸν θάλαµον, τὸν Πανάγιον Τάφον. Εἰς τὸ κέντρον τοῦ προθαλάµου, εἰς µικρὰν τετράγωνον τράπεζαν καὶ εἰς εἰδικὴν µαρµαρίνην θήκην φυλάσσεται τµῆµα τοῦ λίθου, ὅπου ἵστατο ὁ ἄγγελος κατὰ τὴν ἀναγγελίαν τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ εἰς τὰς µυροφόρους. Τὰς τέσσαρας πλευρὰς τῆς θήκης καὶ ἐντὸς ἰδιαιτέρων πλαισίων διατρέχει ἐπιγραφή, ἡ ὁποία ἐξιστορεῖ τὸ γεγονός: ΑΓΓΕΛΟΣ Κ(ΥΡΙΟ)Υ ΚΑΤΑΒΑΣ / ΕΞ ΟΥΡΑΝΟΥ ΑΠΕΚΥΛΙΣΕ / ΤΟΝ ΛΙΘΟΝ ΑΠΟ ΤΗΣ / ΘΥΡΑΣ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ.

Ἐπάνω ἀπὸ τὸν ἅγιον Λίθον σχηµατίζεται θολίσκος εἰς τὸ µέσον, διὰ τὸν ἐξαερισµὸν τοῦ χώρου. Ἀπὸ τὴν ὀροφὴν κρέµονται πεντεκαίδεκα κανδῆλαι, πέντε τῶν Ὀρθοδόξων, πέντε τῶν Λατίνων, τέσσαρες τῶν Ἀρµενίων καὶ µία τῶν Κοπτῶν. Ἐσωτερικῶς, ὁ προθάλαµος φέρει ὀρθοµαρµάρωσιν καὶ δάπεδον, τὸ ὁποῖον καλύπτεται µὲ πολύχρωµα µαρµαροθετήµατα. ∆ύο ὠοειδεῖς ὀπαὶ εἰς τοὺς τοίχους τοῦ παρεκκλησίου ἐπιτρέπουν τὴν µετάδοσιν τοῦ ἁγίου Φωτός.

Εἰς τὸν θάλαµον τοῦ Παναγίου Τάφου ὁδηγεῖ χαµηλὴ εἴσοδος µὲ ἀνάγλυφον µπαρὸκ διάκοσµον. Εἰς τὸ ἐπάνω µέρος τῶν παραστάδων καὶ εἰς τὸ ἀνώφλιον σχηµατίζεται ἡ παράστασις τοῦ Λίθου, µὲ τὰς Μυροφόρους εἰς τὴν ἀριστερὴν παραστάδα καὶ τὸν ἀρχάγγελον Γαβριὴλ εἰς τὴν δεξιάν. Τὰς µορφὰς συνοδεύουν αἱ ἁγιωνυµικαὶ ἐπιγραφαί: ΜΑΡΙΑ ΙΑΚ(ΩΒΟΥ) / ΣΑΛΩ(ΜΗ) / ΜΑΡ(ΙΑ) ΜΑΓ∆(ΑΛΗΝΗ) // Ο ΑΡΧΑΓ(ΓΕΛΟΣ) ΓΑΒΡ(ΙΗΛ), ἐνῶ τὴν παράστασιν ὑποµνηµατίζει ἐγχάρακτος ἐπιγραφὴ εἰς πτυχωτὴν ταινίαν εἰς τὸ κάτω µέρος τοῦ ἀνωφλίου: ΜΥΡΟΦΟΡΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΙ ΖΗΤΕΙΤΕ ΤΟΝ ΖΩΝΤΑ ΕΝ ΝΕΚΡΟΙΣ: ΑΝΕΣΤΗ Ο ΚΥΡΙΟΣ. Τὴν ἐπένδυσιν τῆς θύρας ἐπιστέφει παράστασις µὲ τὴν Ἀνάστασιν τοῦ Χριστοῦ. Ἐπάνω ἀπὸ τὴν σύνθεσιν ἔχουν φιλοτεχνηθεῖ εἰς τὴν ὀρθοµαρµάρωσιν δύο σαλπίζοντες ἄγγελοι, οἱ ὁποῖοι συνοδεύονται ἀπὸ ἐνεπίγραφον εἰλητάριον: ∆ΕΥΤΕ Ι∆ΕΤΕ ΤΟΝ ΤΟΠΟΝ ΟΠΟΥ ΕΚΕΙΤΟ Ο ΚΥΡΙΟΣ.

Ὁ Πανάγιος Τάφος ἀπαρτίζεται ἀπὸ ἕναν ὀρθογώνιον θάλαµον λαξευµένον εἰς τὸν βράχον, ὁ ὁποῖος µὲ τὴν τελευταίαν ἀνακαίνισίν του ἐκαλύφθη ὑπὸ ὀρθοµαρµαρώσεως. Τὸ καθαυτὸ µνηµεῖον εὑρίσκεται βορείως τοῦ θαλάµου καὶ καλύπτεται εἰς τὴν κυρίαν καὶ εἰς τὴν ἄνω πλευράν του ἀπὸ δύο πλάκας λευκοῦ µαρµάρου.

Εἰς τὸν βόρειον τοῖχον τοῦ µνηµείου δεσπόζει ἡ ἀνάγλυφος παράστασις τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου, πλαισιωµένη ἀπὸ τέσσαρας ἀγγέλους, ἐκ τῶν ὁποίων οἱ δύο εἰς τὴν βάσιν σεβίζουν καὶ οἱ ἄλλοι δύο ψηλὰ κρατοῦν στέµµα. Ἑκατέρωθεν ὑπάρχει ἐγχάρακτος ἐπιγραφὴ µὲ τὴν ἀγγελίαν τῆς ζωηφόρου Ἀναστάσεως: ΤΙ ΖΗΤΕΙΤΕ; ΙΗΣΟΥΝ ΤΟΝ ΝΑΖΑΡΗΝΟΝ ΖΗΤΕΙΤΕ ΤΟΝ ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΝ; ΗΓΕΡΘΗ ΟΥΚ ΕΣΤΙΝ Ω∆Ε. Ι∆Ε Ο ΤΟΠΟΣ ΟΠΟΥ ΕΘΗΚΑΝ ΑΥΤΟΝ. Ἐπάνω ἀπὸ τὸν Πανάγιον Τάφον σχηµατίζεται µαρµάρινον γεῖσον, τὸ ἄνω τµῆµα τοῦ ὁποίου περιτρέχει ζωοφόρος µὲ ἐγχάρακτον τὸ τροπάριον τοῦ Ὄρθρου τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα: ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΣΟΥ ΧΡΙΣΤΕ ΣΩΤΗΡ ΑΓΓΕΛΟΙ ΥΜΝΟΥΣΙΝ ΕΝ ΟΥΡΑΝΟΙΣ ΚΑΙ ΗΜΑΣ ΤΟΥΣ ΕΠΙ ΓΗΣ ΚΑΤΑΞΙΩΣΟΝ ΕΝ ΚΑΘΑΡᾼ ΚΑΡ∆Ιᾼ ΣΕ ∆ΟΞΑΖΕΙΝ. Ἑκατέρωθεν τῆς ἀναγλύφου εἰκόνος τῶν Ὀρθοδόξων ἔχουν προστεθεῖ δύο ἀνάλογαι φορηταὶ εἰκόναι µὲ τὴν Ἀνάστασιν, ἡ µία τῶν Λατίνων εἰς ἔξεργον ἀνάγλυφον καὶ ἡ ἄλλη τῶν Ἀρµενίων εἰς ἐλαιογραφίαν, αἱ ὁποῖαι καλύπτουν ἐν µέρει τὴν ἀρχικὴν παράστασιν.

Κάτω ἀπὸ τὴν στεφάνην τοῦ θόλου περιτρέχει τὸν θάλαµον ἐγχάρακτος ἐπάνω εἰς τὴν ὀρθοµαρµάρωσιν ἐπιγραφὴ µὲ τὸ τροπάριον τοῦ Ἰωάννου τοῦ ∆αµασκηνοῦ: ΩΣ ΖΩΗΦΟΡΟΣ ΩΣ ΠΑΡΑ∆ΕΙΣΟΥ ΩΡΑΙΟΤΕΡΟΣ ΟΝΤΩΣ ΚΑΙ ΠΑΣΤΑ∆ΟΣ ΠΑΣΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΑΝΑ∆Ε∆ΕΙΚΤΑΙ ΛΑΜΠΡΟΤΕΡΟΣ ΧΡΙΣΤΕ Ο ΤΑΦΟΣ ΣΟΥ Η ΠΗΓΗ ΤΗΣ ΗΜΩΝ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ. Ἐπάνω ἀπὸ τὴν εἴσοδον ἀναγράφεται ἡ ἐπίκλησις τοῦ ἀρχιτέκτονος: ΜΝΗΣΘΗΤΙ ΚΥΡΙΕ ΤΟΥ ∆ΟΥΛΟΥ ΣΟΥ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΚΑΛΦΑ Χ:ΚΟΜΝΗΝΟΥ ΜΙΤΥΛΗΝΑΙΟΥ 1810.

Τὸν Πανάγιον Τάφον φωτίζουν ἄσβεσται λαµπάδες καὶ τεσσαράκοντα τρεῖς κανδῆλαι, ἐκ τῶν ὁποίων δεκατρεῖς ἀνήκουν εἰς τοὺς Ὀρθοδόξους, δεκατρεῖς εἰς τοὺς Λατίνους, δεκατρεῖς εἰς τοὺς Ἀρµενίους καὶ τέσσαρες εἰς τοὺς Κόπτας.

Εἰς τὸ ἱερὸν Κουβούκλιον τελεῖται καθηµερινῶς ὑπὸ τῶν Ὀρθοδόξων Θεία Λειτουργία, κατὰ τὴν ὁποίαν ὁ Πανάγιος Τάφος χρησιµοποιεῖται ὡς ἁγία Πρόθεσις καὶ ὁ ἅγιος Λίθος ὡς ἁγία Τράπεζα. Εἰς τὸν χῶρον αὐτὸν παραµένει ἄγρυπνος φρουρὸς Ἁγιοταφίτης µοναχός, διασφαλίζων τὰ δικαιώµατα τῆς Ἀδελφότητος εἰς τὸ ἱερότερον προσκύνηµα τοῦ χριστιανικοῦ κόσµου.

Πηγή: Ἱστότοπος Πατριαρχείου Ἱεροσολύµων